Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) là chính sách nhằm hỗ trợ người thất nghiệp để thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi bị mất thu nhập do thất nghiệp. Quan trọng hơn, BHTN sẽ hỗ trợ người thất nghiệp được học nghề, tìm việc làm để sớm có việc làm, thu nhập và ổn định cuộc sống. Tuy vậy, sau 5 năm thực hiện, chính sách này đã bộc lộ một số hạn chế cần sớm được khắc phục.
Góp phần đảm bảo an sinh xã hội
Việt Nam được đánh giá nằm trong số các quốc gia có tỷ lệ thất nghiệp thấp, nhưng hơn 60% tổng số việc làm lại thuộc nhóm việc làm dễ bị tổn thương, cao hơn nhiều so với mức chung của thế giới. Trước thực trạng này, tăng cường hệ thống an sinh xã hội là một vấn đề cấp thiết được toàn xã hội quan tâm. Một trong những công cụ để thực hiện đảm bảo an sinh xã hội là chính sách BHTN. Đây là chính sách nhằm hỗ trợ người thất nghiệp để thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người lao động khi bị mất thu nhập do thất nghiệp. Quan trọng hơn, BHTN sẽ hỗ trợ người thất nghiệp được học nghề, tìm việc làm để sớm có việc làm, thu nhập và ổn định cuộc sống.
Theo ông Lê Quang Trung – Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội), được thực hiện từ năm 2009, đến nay chính sách BHTN đã đi vào cuộc sống, số người tham gia BHTN thuộc đối tượng bắt buộc tham gia ngày càng tăng. Hiện cả nước có khoảng 1,5 triệu người đăng ký tham gia BHTN, trong đó 1,3 triệu người được hưởng lợi từ chính sách này gồm: trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ học nghề, tìm việc làm, được chi trả Bảo hiểm y tế (BHYT) trong thời gian mất việc. Trong số người được hưởng trợ cấp thất nghiệp, có hơn 80% được hỗ trợ tư vấn cung cấp thông tin về thị trường lao động, giới thiệu việc làm; trên 17.000 người được học nghề.
Ông Đặng Quang Điều – Trưởng ban Chính sách Pháp luật, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam cũng đánh giá, từ khi BHTN ra đời, chính sách này đã nhận được sự đồng tình, ủng hộ và đáp ứng mong đợi của người lao động cũng như tổ chức công đoàn. Trước đây, khi chưa có chính sách BHTN, người lao động bị mất việc làm hoặc bị thôi việc chỉ nhận được một chế độ là trợ cấp thôi việc. Hiện nay, nhờ chính sách BHTN ra đời nên khi người lao động mất việc làm, họ không những được hưởng chế độ trợ cấp thôi việc mà còn được hỗ trợ tìm việc làm mới, được hưởng BHYT trong thời gian người lao động không có việc làm. Đặc biệt họ được hỗ trợ học nghề, đào tạo nghề mới để có nhiều cơ hội kiếm việc làm trong thị trường lao động.
Cần ngăn chặn nợ đọng BHTN kéo dài
Theo ông Lê Quang Trung, quá trình triển khai thực hiện chính sách này đã gặp những khó khăn như: Nhận thức của một số người lao động, người sử dụng lao động, cơ quan, ban, ngành, tổ chức về chính sách BHTN còn hạn chế, nhiều người chưa hiểu rõ quyền và trách nhiệm của mình, chưa biết điều kiện để được hưởng BHTN.
Đặc biệt, một trong những vấn đề nổi lên sau 5 năm thực hiện chính sách BHTN là số người học nghề tìm việc mới chiếm tỷ lệ nhỏ, nhiều người lao động đến nhận tiền BHTN mà bỏ qua các hỗ trợ khác như hỗ trợ học nghề, giới thiệu việc làm.
Bên cạnh đó, có một thực tế là nợ đóng BHTN hiện nay là khá lớn. Theo số liệu thống kê mới nhất của Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, số tiền nợ đóng BHTN đến hết năm 2013 là hơn 300 tỷ đồng. Nguyên nhân của thực trạng trên được lí giải là do tình trạng sản xuất kinh doanh gặp khó khăn, nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp sản xuất, ngừng hoạt động và cắt giảm lao động. Việc chiếm dụng tiền BHTN của người lao động để đầu tư cho sản xuất kinh doanh ở các doanh nghiệp cũng đã xảy ra. Mặt khác, do chế tài xử phạt chưa nghiêm và cơ quan BHXH chưa được giao chức năng xử phạt.
Theo bà Hoàng Thị Kim Dung – Phó Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam), thời gian tới, BHXH Việt Nam sẽ tiếp tục có những biện pháp cứng rắn hơn để ngăn chặn nợ đọng BHTN kéo dài. Theo đó, BHXH Việt Nam dự kiến đề xuất xử phạt gấp 2 lần lãi vay ngân hàng và đề nghị Chính phủ giao cho cơ quan BHXH chức năng thanh tra xử phạt các doanh nghiệp trốn đóng hoặc chậm đóng BHTN, có kiến nghị xử lý hình sự, tranh thủ sự chỉ đạo và ủng hộ của chính quyền địa phương trong việc đẩy mạnh tổ chức thu nợ BHTN. Đồng thời sẽ khởi kiện các đơn vị nợ đọng kéo dài…
