Tăng cường khả năng thu hồi nợ đọng BHXH

Phát hiện nhiều, xử phạt ít

Theo ông Trần Đình Liệu, trưởng Ban Thu BHXH Việt Nam, nợ BHXH xảy ra ở hầu hết các địa phương. Tính đến tháng 12/2013, tổng số nợ BHXH, BHYT, BHTN là trên 6,4 nghìn tỷ đồng. Tính đến hết tháng 3/2013, tổng số nợ là trên 11 nghìn tỷ đồng. Đặc biệt có nhiều đơn vị để nợ trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động. Có trường hợp chủ doanh nghiệp chiếm dụng tiền BHXH như thực hiện trích trừ tiền BHXH, BHYT của người lao động nhưng không nộp vào quỹ BHXH…

Từ thực trạng trên, cơ quan BHXH đã thực hiện nhiều giải pháp để khắc phục như: phối hợp kiểm tra liên ngành, thành lập tổ thu nợ liên ngành, đăng lên các phương tiện thông tin đại chúng danh sách các đơn vị nợ tiền BHXH và thực hiện việc khởi kiện đơn vị sử dụng lao động ra tòa án dân sự… nhưng kết quả còn hạn chế.

Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh nhận định, cả nước có khoảng 500.000 doanh nghiệp (DN) đăng ký thành lập nhưng có trên 300.000 DN đang hoạt động và chỉ có 150.000 DN tham gia BHXH (50% DN không tham gia BHXH). Thống kê của ngành lao động cho thấy có khoảng 16 triệu người thuộc diện phải tham gia BHXH bắt buộc nhưng hiện có gần 11 triệu lao động tham gia BHXH (chiếm 68,8%), còn trên 5 triệu người chưa tham gia, tương ứng số thu BHXH, BHYT khoảng 56.000 tỷ đồng/năm. Cùng với đó, mỗi năm cơ quan BHXH thất thu khoảng 24.000 tỷ đồng tiền chênh lệch mức đóng BHXH của NLĐ do chênh lệch giữa tiền lương đóng BHXH và thu nhập thực tế của người lao động. Hiện nay, khối DN ngoài nhà nước đóng BHXH ở mức 2,8 triệu đồng/tháng nhưng thực tế tiền lương, tiền công và các khoản phụ cấp ngoài lương khoảng 3,8 triệu đồng/người.

Trong những năm gần đây, công tác kiểm tra của tổ chức BHXH đã được tăng cường, từng bước đi vào nề nếp và trở thành công cụ hữu hiệu trong công tác quản lý của ngành. Hiện toàn ngành có 20.500 cán bộ, trong đó có khoảng 5.500 cán bộ làm công tác kiểm tra, thường xuyên đôn đốc, kiểm tra tình hình thu nộp BHXH, BHYT tại các DN (ít nhất 1 năm/lần).

Thực tiễn các năm vừa qua, cơ quan BHXH các cấp đã phát hiện nhiều trường hợp vi phạm về BHXH nhưng không được quyền xử phạt nên hiệu quả không cao. Khi kiểm tra phát hiện vi phạm chưa được xử lý ngay mà kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý làm cho vi phạm chưa được xử lý kịp thời. Đặc biệt, khi nhận được kiến nghị xử phạt của BHXH Việt Nam, các cơ quan có thẩm quyền chưa xử lý ngay được do còn nghiên cứu, xác minh. Hiện cơ quan BHXH đã đề nghị xử phạt hành chính khoảng 6.000 đơn vị nhưng mới có khoảng 900 đơn vị bị xử phạt (đạt 15%).

Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới

Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam viện dẫn kinh nghiệm tổ chức thực hiện chính sách BHXH của một số nước trên thế giới. Các nước trên thế giới như Pháp, Mỹ, Hàn Quốc, Singapore, Malaixia… tuy tổ chức BHXH được gọi với các tên khác nhau song đều được trao quyền vừa thu, vừa chi, quản lý đầu tư quỹ và thanh tra xử phạt như các cơ quan nhà nước.

Tổ chức BHXH có quyền thanh tra tất cả các DN đang hoạt động, nếu cố tình không khai báo, trốn đống, chậm đóng BHXh thì bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định của Pháp luật BHXH.

Không những thế, ở những nước này tổ chức BHXH có quyền sau khi xử phạt vi phạm hành chính thì yêu cầu tòa án cưỡng chế và khởi tố dân sự, hình sự đối với DN trốn đóng BHXh tùy them mức độ để áp dụng.  Tổ chức BHXh có quyền yêu cầu các tổ chức liên quan tiến hành các hoạt động kiểm toán, từa án; tịch thu và bán tài sản hoặc thu giấy phép kinh doanh của DN hoặc phải tuyên bố phá sản để thu hồi tiền trốn, tiền nợ và quỹ BHXH.

Như vậy, ở các nước này, cơ quan BHXH thực hiện việc thanh tra, xử phạt và kiến nghị khởi tố dân sự, hình sự đối với các chủ sử dụng lao động vi phạm pháp luậ BHXH.

Cơ quan BHXH đủ năng lực thực hiện công tác thanh tra

Đánh giá về mô hình tổ chức BHXH Việt Nam, Tổng Giám đốc Nguyễn Thị Minh nhận định: Theo quy định của Luật BHXH hiện hành, tổ chức BHXH có chức năng thực hiện chế độ chính sách BHXH quản lý và sử dụng các quỹ BHXH như thực hiện thu, quản lý tiền của NLĐ, người SDLĐ đóng vào quỹ BHXH, giải quyết chi trả các chế độ cho NLĐ (số thu BHXH hàng năm tương đương 1/4 ngân sách nhà nước). Bên cạnh đó tại Điều 7 Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) có 7 nội dung quản lý nhà nước về BHXH thì BHXH Việt Nam đã và đang thực hiện đầy đủ 5 nội dung. Cùng với đó, tại Điều 1 Nghị định số 05/2014/NĐ-CP quy định BHXH Việt Nam có chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của BHXH Việt Nam đã chỉ rõ: BHXH Việt Nam có chức năng tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, BHYT; tổ chức thu, chi chế độ BH thất nghiệp; quản lý sử dụng quỹ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp… Do đó, tổ chức BHXH vừa có hoạt động dịch vụ công đặc biệt vừa có chức năng quản lý đầu tư tài chính và vừa có hoạt động mang tính chất quản lý nhà nước. Chính vì vậy, BHXH Việt Nam đề nghị thêm Khoản 2 Điều 8 Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) là “Bộ, Tổ chức BHXH cơ quan chuyên ngành được Chính phủ giao một số chức năng quản lý để thực hiện chính sách BHXH cho NLĐ”. Ngoài ra, Khoản 1 Điều 93 Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) sửa đổi theo hướng “Tổ chức BHXH là cơ quan chuyên ngành có chức năng quản lý và tổ chức thực hiện chế độ, chính sách BHXH, quản lý quỹ BHXH theo quy định của pháp luật”.

Bà Nguyễn Thị Minh nhấn mạnh: BHXH thực hiện nhiệm vụ thu để trả tiền lương hưu, các chế độ cho người lao động, thực hiện nhiệm vụ an sinh xã hội, nếu không thu hồi được nợ đọng sẽ rất nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của người dân. Để chủ động trong công tác thu, BHXH đề nghị giao cho ngành chức năng thanh tra xử phạt liên quan đến công tác thu nộp BHXH. Với đội ngũ hơn 20.000 cán bộ các cấp hiện nay, BHXH tự tin sẽ thực hiện tốt chức năng thanh tra, xử phạt về lĩnh vực thu nộp BHXH.

Theo Bà Trần Thị Thúy Nga, Vụ trưởng Vụ BHXH (Bộ LĐ-TB&XH) thì BHXH là cơ quan duy nhất ở Việt Nam có tính chất đặc thù riêng, thực hiện chức năng khác các đơn vị sự nghiệp. Hiện có chức năng quản lý nhà nước giao cho BHXH như biểu mẫu sổ BHXH, quy trình thực hiện chính sách cho BHXH… Nhiều tổ chức trên thế giới, BHXH có luôn chức năng thanh tra. Ở Việt Nam, Bộ LĐ-TB&XH có chức năng thanh tra nhưng thực tế đội ngũ thanh tra lao động mỏng mà thực hiện tất cả các lĩnh vực, nên mới xử lý được 5% các đề xuất của BHXH. Tại một số địa phương, lực lượng thanh tra lao động gần như đứng ngoài cuộc trong lĩnh vực BHXH.  Chính vì vậy, Bộ LĐ-TB&XH ủng hộ việc giao quyền thanh tra, xử phạt trong lĩnh vực thu BHXH cho Ngành BHXH.

Bà Đỗ Thị Thúy Hằng, Vụ Tài chính Hành chính – sự nghiệp, Bộ Tài chính cho rằng: Những năm qua, BHXH Việt Nam thu với số thu rất lớn, chiếm khoảng ¼ ngân sách nhà nước. Ở nước ta, thu thuế có Luật Quản lý thuế, thực chất thu BHXH cũng là một sắc thuế. Ngành BHXH thực hiện thu BHXH nhưng lại không được thanh tra, xử phạt. Luật BHXH cũng nên quy định BHXH có chức năng quản lý nhà nước về BHXH, BHYT.

Theo ông Trần Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ Nội vụ, trách nhiệm của Nhà nước là đảm bảo quyền an sinh xã hội cho người dân. Tìm ra các giải pháp bảo toàn quỹ BHXH là vấn đề cần được ưu tiên giải quyết. BHXH góp phần phát triển kinh tế xã hội, tạo nên sự ổn định của đất nước, chúng ta cần vận dụng các kinh nghiệm của thế giới, áp dụng vào Việt Nam một cách linh hoạt. Hiện nay, Chính phủ đã có tờ trình gửi Quốc hội về dự thảo Luật BHXH (sửa đổi), BHXH Việt Nam báo cáo Bộ LĐ-TB&XH để báo cáo Thủ tướng Chính phủ có tờ trình bổ sung gửi Quốc hội về vấn đề này.

Kết thức cuộc thảo luận, Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cảm ơn các đại biểu đã thống nhất cao trong việc trao quyền cho BHXH để thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, đặc biệt là trong lĩnh vực thu BHXH. Tổng Giám đốc xin tiếp thu các ý kiến đóng góp của các Bộ, Ngành trong việc sửa đổi Luật BHXH nhằm hạn chế thấp nhất tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH mà không trái với quy định của pháp luật hiện nay./.