BHXH là một trong những chính sách an sinh xã hội trụ cột của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều chính sách ưu việt của BHXH vẫn chưa được một bộ phận NLĐ quan tâm… Luật BHXH năm 2014 đã quy định việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH, đây vừa là cơ hội nhưng cũng là thách thức đối với ngành BHXH trong việc tổ chức thực hiện công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH. Mới đây, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ đã tổ chức buổi tọa đàm với chủ đề “Phát triển đối tượng tham gia BHXH” xoay quanh nội dung này.
Khách mời của chương trình: Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam Đỗ Ngọc Thọ; Viện trưởng Viện Công nhân công đoàn, Tổng liên đoàn Lao động (LĐLĐ) Việt Nam Vũ Quang Thọ.
Hiện nay, ở nước ta mới có hơn 13,4 triệu người tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 24% lực lượng lao động. Con số này còn quá thấp so với mục tiêu Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đặt ra là đến năm 2020, nước ta phải đạt được 50% lực lượng lao động tham gia BHXH.
Khẳng định tỷ lệ số người tham gia BHXH tăng như trên chưa đạt được kỳ vọng của chính sách BHXH, Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam Đỗ Ngọc Thọ cho rằng do nhiều yếu tố tác động làm cho tỷ lệ này phát triển chậm. “Nếu so với mục tiêu Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đề ra thì còn khoảng cách rất xa. Để hoàn thành được mục tiêu Nghị quyết số 21 đề ra đòi hỏi phải phát huy được sức mạnh và sự vào cuộc của cả hệ thông chính trị”, ông Đỗ Ngọc Thọ nhấn mạnh.
Theo ông Đỗ Ngọc Thọ, nguyên nhân chính khiến tỷ lệ số người tham gia BHXH tăng chưa đạt kỳ vọng là do điều kiện phát triển kinh tế – xã hội của nước ta trong thời gian vừa qua còn gặp nhiều khó khăn, nên việc chuyển dịch lao động từ khu vực phi chính thức sang chính thức diễn ra chậm, số NLĐ có quan hệ lao động không tăng nhiều. Do khó khăn, nên nhiều DN phải giải thể, phá sản hoặc thu hẹp quy mô sản xuất, kinh doanh, dẫn đến cắt giảm lao động. Mặt khác, tuy số DN tăng mới nhiều nhưng đa phần với quy mô nhỏ, hoặc siêu nhỏ nên sử dụng ít lao động.
Một nguyên nhân quan trọng khác là do ý thức tuân thủ pháp luật lao động, pháp luật BHXH của một bộ phận người sử dụng lao động (NSDLĐ) kém. Trong khi đó cơ chế để kiểm soát, hạn chế tình trạng này còn nhiều bất cập: Chúng ta không quản lý được tốt công tác khai báo lao động của các DN, nên không nắm bắt được số NLĐ thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc để làm cơ sở cho việc đôn đốc đăng ký tham gia BHXH. Công tác thanh tra, kiểm tra của ngành lao động chưa được thường xuyên, liên tục do nguồn lực mỏng. Về phía cơ quan BHXH, tuy đã được giao chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT nhưng công tác này hiện đang trong thời kỳ đầu thực hiện nên hiệu quả chưa đạt như kỳ vọng. Theo đó, do cơ chế để cưỡng chế, ràng buộc NSDLĐ tham gia BHXH cho NLĐ còn thấp.
Bên cạnh đó, ở một số địa phương, chính quyền do đặt ưu tiên về vấn đề thu hút đầu tư tại địa phương lên hàng đầu nên chưa thực sự quyết liệt trong việc xử lý các vi phạm pháp luật về BHXH. Một bộ phận NLĐ, vì nhu cầu mưu sinh cuộc sống trước mắt nên cũng không dám đấu tranh đòi quyền lợi tham gia BHXH cho bản thân.
Cùng nhận định về vấn đề này, Viện trưởng Viện Công nhân công đoàn, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Vũ Quang Thọ khẳng định, với hơn 13,4 triệu người tham gia BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện, chiếm khoảng 24% lực lượng lao động là kết quả của sự cố gắng rất lớn của các cơ quan làm chính sách, thực hiện chính sách,… “Chúng ta mới vận hành chính sách BHXH được một thời gian ngắn, nên việc đạt được tỷ lệ 24% lực lượng lao động tham gia BHXH là một kết quả đáng khích lệ”, ông Vũ Quang Thọ nhấn mạnh.
Đồng quan điểm với ông Đỗ Ngọc Thọ về những nguyên nhân khiến tỷ lệ người tham gia BHXH tăng chưa đạt kỳ vọng, ông Vũ Quang Thọ cũng chia sẻ lo lắng khi cho biết, Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu từ nay đến năm 2020 chúng ta phải đạt được 50% lực lượng lao động tham gia BHXH, hiện chúng ta mới đạt tỷ lệ 24% (đạt ½ mục tiêu Nghị quyết đề ra), quãng đường chúng ta cần phải đi còn rất ngắn mà phần việc chúng ta cần làm còn khá nhiều.
Mặt khác, ông Vũ Quang Thọ cũng cho biết, theo con số thống kê của Tổng LĐLĐ Việt Nam, mỗi năm có khoảng 600-700.000 người nghỉ việc đề nghị hưởng chế độ BHXH một lần. Đây là con số lớn góp phần làm cho tỷ lệ số người tham gia BHXH có tăng lên hàng năm, nhưng trừ đi số những NLĐ nhận BHXH một lần làm cho số thực tăng không đáng kể và thiếu tính bền vững.
Lý giải về nguyên nhân khiến NLĐ còn thờ ơ với việc tham gia BHXH, ông Vũ Quang Thọ cho rằng lý do lớn nhất là do tỷ lệ đóng BHXH. Trên thực tế, tại thị trường lao động Việt Nam, trong quan niệm của NLĐ nước ta, thì tiền họ làm được là quan trọng và thiết yếu nhằm đảm bảo duy trì cuộc sống, và dù lương chỉ tăng giảm 10.000 đồng, cũng là lý do để họ sẵn sàng nhảy việc từ DN này sang DN khác. Chính vì vậy, mức đóng hiện nay theo mức 22% là cao. Nhưng với quan điểm của Tổng LĐLĐ Việt Nam, mức đóng này không cao so với mặt bằng chung của các nước trên thế giới.
Song song đó, đa phần NLĐ khi bị ngừng việc sẽ không muốn kéo dài quá trình tham gia BHXH nữa, mà chỉ muốn được hưởng BHXH một lần. “Đây là một thực trạng khá xót xa cho NLĐ Việt Nam khi họ không lường hết những tác động của việc không có lương hưu khi hết tuổi lao động về già để đảm bảo trang trải cuộc sống”, ông Vũ Quang Thọ chia sẻ.
Để việc phát triển đối tượng tham gia BHXH đạt hiệu quả, đảm bảo mục tiêu Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đề ra, các chuyên gia tại buổi tọa đàm đều nhất quán với quan điểm cho rằng, chúng ta phải linh hoạt hơn nữa trong việc hoạch định chính sách BHXH. Theo đó, phải đưa ra nhiều gói BHXH linh hoạt hơn, tạo thuận lợi để NLĐ có nhiều lựa chọn phù hợp để tham gia. Trong việc hoạch định chính sách phải có những bài toán cụ thể để bảo đảm nguyên tắc đóng – hưởng, đảm bảo sự bền vững của quỹ BHXH.
Ông Đỗ Ngọc Thọ cho biết, bắt đầu từ năm 2018, để khuyến khích người dân tham gia BHXH, Nhà nước sẽ hỗ trợ người dân tham gia BHXH tự nguyện dựa trên chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn: Hộ nghèo được hỗ trợ 30%, hộ cận nghèo được hỗ trợ 25% mức đóng và 10% đối với những nhóm đối tượng còn lại khi tham gia BHXH tự nguyện. Đặc biệt, NLĐ có thể lựa chọn mức thu nhập dùng làm căn cứ đóng. Hiện nay, NLĐ có thể đóng linh hoạt theo thời gian, đóng một lần cho những năm về sau hay đóng gộp cho quãng thời gian còn thiếu… với nhiều mức cao thấp khác nhau.
“Theo quan điểm cá nhân của tôi, nếu Nhà nước tạo được một quỹ đủ mạnh để đảm bảo có mức hỗ trợ lớn hơn đối với người tham gia BHXH tự nguyện, sẽ tạo được cú huých, cuốn hút người dân tham gia BHXH. Khi BHXH có nhiều người tham gia thì tỷ lệ thuận với nó là việc sau này sẽ có nhiều NLĐ hết tuổi làm việc, về già sẽ có lương hưu để duy trì cuộc sống; Nhà nước sẽ giảm được nguồn chi phí chi trợ cấp cho người cao tuổi như hiện nay; tăng cường đảm bảo an sinh xã hội của đất nước”, ông Đỗ Ngọc Thọ chia sẻ.
Chia sẻ về những giải pháp mà BHXH Việt Nam – đơn vị tổ chức, thực hiện chính sách BHXH đang tập trung triển khai nhằm mở rộng đối tượng tham gia BHXH hiệu quả hơn nữa, ông Đỗ Ngọc Thọ cho biết, trong thời gian tới, BHXH Việt Nam sẽ phối hợp với Bộ LĐ-TB&XH xây dựng và trình Chính phủ phê duyệt Đề án về việc giao chỉ tiêu tham gia BHXH tới các địa phương; phối hợp chặt chẽ với cơ quan Thuế để xác định số lao động đang làm việc tại các đơn vị có đóng thuế; tăng cường trao đổi, đối thoại giữa cơ quan BHXH với người dân và DN để cùng tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện chính sách BHXH.
Việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền để NSDLĐ thấy được quyền lợi và trách nhiệm pháp lý, cũng như để NLĐ hiểu rõ hơn quyền lợi khi tham gia BHXH cũng là một trong những giải pháp trọng tâm được BHXH Việt Nam tập trung trong thời gian tới. Cùng với việc tuyên truyền, BHXH Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong việc đơn giản hóa và hiện đại hóa quy trình thủ tục BHXH, nhằm tạo thuận lợi cho DN và người dân khi giao dịch với cơ quan BHXH.
“Đặc biệt, tình trạng còn nhiều DN chưa tuân thủ pháp luật về BHXH, đã có chế tài xử lý mạnh hơn: Với những trường hợp vi phạm pháp luật BHXH nhiều lần, kéo dài, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 216 Bộ luật Hình sự”, ông Đỗ Ngọc Thọ nhấn mạnh.
Đồng quan điểm với ông Đỗ Ngọc Thọ về giải pháp đẩy mạnh công tác truyên truyền, ông Vũ Quang Thọ cũng cho rằng, giải pháp trọng tâm thu hút NLĐ tham gia BHXH là cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền để chủ DN thấy trách nhiệm pháp lý, cũng như để NLĐ hiểu rõ hơn quyền lợi khi tham gia BHXH. Theo đó, cần có nhiều cách tuyên truyền, vận động hiệu quả hơn để người dân hiểu được những lợi ích thiết thực và tin tưởng khi tham gia BHXH. “BHXH là hình thức tiết kiệm an toàn và bảo đảm lợi ích lâu dài. Vì vậy, phải tuyên truyền cho NSDLĐ hiểu được vấn đề này, vì BHXH cho NLĐ cũng chính là “bảo hiểm” cho chính DN và Nhà nước. Do vậy, cần phối hợp với chính quyền địa phương thông tin rộng rãi tới nhân dân thì mới có thể bao phủ đến các đối tượng. Đồng thời, phải làm tốt hơn công tác kiểm tra, giám sát, không gây phiền hà cho người tham gia BHXH…”- ông Thọ nhấn mạnh./.
