Trong các chức năng của tổ chức bảo hiểm tiền gửi (BHTG), chi trả BHTG là nhiệm vụ quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi người gửi tiền khi xảy ra sự cố đổ vỡ ngân hàng.
Việc đảm bảo quy trình chi trả hiệu quả là điều kiện tiên quyết trong duy trì niềm tin công chúng và góp phần vào sự ổn định của hệ thống ngân hàng.
Kinh nghiệm quốc tế về chi trả BHTG hiệu quả
Theo khuyến nghị của Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI), một hệ thống BHTG cần đáp ứng yêu cầu về chi trả nhanh chóng tiền gửi được bảo hiểm cho người gửi tiền để ổn định tài chính khi xảy ra sự cố đổ vỡ ngân hàng. Theo đó, đối với thời gian chi trả, tổ chức BHTG có thể chi trả phần lớn người gửi tiền được bảo hiểm trong vòng 7 ngày làm việc.
Tại các nền kinh tế có hệ thống BHTG phát triển, tổ chức BHTG đều có quy định pháp luật về thời gian chi trả, tiêu biểu là Tổng công ty BHTG Mỹ (FDIC) với khả năng chi trả ngay trong 2 ngày làm việc, Đài Loan (CDIC) là 3 ngày, Canada (CDIC) chi trả một phần sau 5 ngày và toàn bộ sau 14 ngày, hay Anh (FSCS) đặt mục tiêu chi trả trong vòng 7 ngày.
Để việc chi trả được hiệu quả và nhanh chóng, tổ chức BHTG cần phối hợp với các cơ quan liên quan lên kế hoạch chi trả, rà soát các quy định hiện hành, dự kiến ngân sách, khung thời gian chi trả, đánh giá nhu cầu vốn và khả năng huy động vốn, sắp xếp nguồn nhân lực, rà soát hệ thống ngân hàng và thông tin người gửi tiền, xây dựng phương thức chi trả, chiến lược truyền thông trong chi trả để ổn định tâm lý người gửi tiền.
Tuy nhiên, việc tiếp cận thông tin được coi là trở ngại lớn nhất đối với tổ chức BHTG nhằm đảm bảo chi trả kịp thời và chính xác. Ở một số quốc gia, việc tổ chức BHTG không được tiếp cận thông tin trước khi ngân hàng bị đóng cửa khiến cho hoạt động chi trả bị kéo dài, vấn đề chất lượng hồ sơ người gửi tiền không đảm bảo và ngân hàng không cung cấp thông tin theo thời gian yêu cầu cũng là một khó khăn lớn.
Bên cạnh đó, Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi Quốc tế (IADI) khuyến nghị, đa dạng hay linh hoạt hình thức chi trả để đáp ứng tiến độ về chi trả, bao gồm: qua séc, chuyển khoản, đại lý thanh toán, tiền mặt, thông qua hợp đồng P&A, tiền điện tử… Các yếu tố như nguồn vốn, nguồn nhân lực hay hạ tầng công nghệ cũng đóng vai trò quan trọng vào hiệu quả của quá trình chi trả.
Hoàn thiện quy trình chi trả BHTG tại Việt Nam
Luật Bảo hiểm tiền gửi (2012) quy định, trong thời hạn 60 ngày kể từ thời điểm phát sinh nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm, tổ chức BHTG có trách nhiệm trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền. BHTG Việt Nam không xác định một thời hạn mục tiêu nào ngắn hơn thời hạn pháp định, nhưng thực tế chi trả tại 39 Quỹ tín dụng nhân dân (QTDND) trong 16 năm qua cho thấy có thể đặt mục tiêu thời gian ngắn hơn so với quy định.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chi trả, BHTG Việt Nam còn gặp vấn đề về tiếp cận thông tin tiền gửi được bảo hiểm. Ngân hàng Nhà nước (NHNN) là cơ quan quyết định việc cấp phép, thanh tra giám sát, kiểm soát đặc biệt, chấm dứt hoạt động và rút giấy phép của tổ chức tín dụng. Vậy nhưng, cơ chế chia sẻ thông tin về giám sát của NHNN với BHTG còn nhiều hạn chế, do BHTG Việt Nam chưa có vai trò cụ thể trong quá trình kiểm soát đặc biệt nên việc tiếp cận sớm thông tin về tiền gửi và người gửi tiền chưa thực sự hiệu quả.
Theo quy định tại Luật, nguồn vốn của BHTG Việt Nam bao gồm vốn ban đầu do Nhà nước cấp, nguồn thu từ phí BHTG, nguồn thu từ hoạt động đầu tư vốn tạm thời nhàn rỗi, các nguồn khác, đồng thời được tiếp nhận hỗ trợ theo nguyên tắc có hoàn trả từ Ngân sách Nhà nước hoặc vay có bảo lãnh của Chính phủ khi nguồn vốn không đủ để trả tiền bảo hiểm… Tuy nhiên, hiện chưa có văn bản hướng dẫn việc BHTG Việt Nam tiếp nhận hỗ trợ khi thiếu hụt nguồn vốn chi trả hay để tăng cường năng lực hoạt động, vì thực tế từ trước tới nay, BHTG Việt Nam mới chỉ sử dụng nguồn vốn để chi trả cho các QTDND quy mô nhỏ bị đổ vỡ.
Để đảm bảo việc chi trả nhanh chóng, kịp thời, 2 yếu tố đóng vai trò quan trọng khác đó là nguồn nhân lực và hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại. Thực tế, nguồn nhân lực của BHTG Việt Nam có thể đáp ứng nhu cầu của hoạt động chi trả từ trước tới nay. Luật cũng cho phép tổ chức BHTG trực tiếp trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền hoặc ủy quyền cho tổ chức tham gia BHTG khác thực hiện. Hiện nay, BHTG Việt Nam đang gấp rút hoàn thiện Dự án hệ thống thông tin và hiện đại hóa ngân hàng (FSMIMS) do Ngân hàng Thế giới tài trợ. Đây cũng là cơ sở quan trọng để BHTG Việt Nam tăng cường hiệu quả hoạt động chi trả BHTG trên nền tảng công nghệ thông tin.
Nâng cao hiệu quả mô hình chi trả BHTG là góp phần nâng cao niềm tin công chúng vào hệ thống ngân hàng và thể hiện cam kết của BHTG Việt Nam trong bảo vệ quyền lợi người gửi tiền theo quy định của pháp luật. Trong thời gian tới, BHTG Việt Nam sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý và các nguồn lực về vốn, nhân sự, công nghệ để việc chi trả được triển khai kịp thời; góp phần củng cố vai trò của BHTG Việt Nam trong xử lý sau đóng cửa các tổ chức tín dụng và ổn định tâm lý người gửi tiền.
