Cải cách chính sách BHXH hướng tới mục tiêu an sinh bền vững

Trụ cột chính của hệ thống ASXH

Phát biểu khai mạc chương trình giao lưu trực tuyến (GLTT), Tổng Biên tập Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam Trần Doãn Tiến chia sẻ, tại Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Ðảng khóa XII vừa qua, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH với mục tiêu để BHXH thực sự là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội (ASXH), từng bước mở rộng vững chắc diện bao phủ, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân.

Tổng Biên tập Trần Doãn Tiến cho biết, chương trình GLTT là một trong những hoạt động truyền thông đưa Nghị quyết số 28/NQ-TW của Ban Chấp hành T.Ư vào cuộc sống; hy vọng với những phân tích, trao đổi cụ thể của các khách mời là các đồng chí lãnh đạo, những chuyên gia trực tiếp tham gia vào quá trình xây dựng Đề án cải cách BHXH, các quan điểm, nội dung chính về lần cải cách BHXH sẽ giúp bạn đọc có cái nhìn toàn cảnh, sâu sắc hơn về nội dung này.

Nhấn mạnh về vai trò, ý nghĩa quan trọng của chính sách BHXH trong hệ thống ASXH của đất nước, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Doãn Mậu Diệp cho biết, đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, chính sách BHXH đều được coi là trụ cột của hệ thống ASXH. Về mặt kinh tế, chính sách BHXH không chỉ giúp NLĐ và gia đình họ ổn định cuộc sống thông qua cơ chế bù đắp phần thu nhập bị giảm, bị mất khi NLĐ gặp phải các rủi ro trong quá trình lao động như: Ốm đau; thai sản; tai nạn lao động – bệnh nghề nghiệp; thất nghiệp; hưu trí; tử tuất. Mà bên cạnh đó, quỹ BHXH đã dần trở thành quỹ tài chính lớn nhất (chỉ sau ngân sách Nhà nước), và từ nguồn kết dư của quỹ BHXH được sử dụng đầu tư vào các hạng mục kinh tế – xã hội của đất nước đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, đồng thời tạo và giải quyết thêm nhiều việc làm cho NLĐ.

“Đặc biệt, việc triển khai thực hiện tốt chính sách BHXH là động lực thúc đẩy quan hệ lao động hài hòa giữa NLĐ và người sử dụng lao động. Đây chính là nền tảng hạn chế tình trạng đình công của NLĐ, góp phần đảm bảo an toàn, an ninh và trật tự xã hội”, Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp nhấn mạnh.

Diện bao phủ BHXH không ngừng được mở rộng

Chia sẻ về những kết quả đã đạt được trong việc tổ chức, thực hiện chính sách BHXH thời gian qua, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu cho biết, trong giai đoạn 5 năm (2013-2017), BHXH Việt Nam đã có nhiều giải pháp đồng bộ, quyết liệt trong công tác tổ chức, thực hiện chính sách BHXH, BH thất nghiệp và đã đạt được những mục tiêu cơ bản. Chính sách BHXH đã thực sự trở thành trụ cột chính trong hệ thống chính sách ASXH. Diện bao phủ BHXH không ngừng được mở rộng cả về số người tham gia và số người thụ hưởng: Đến hết năm 2017 số người tham gia BHXH là 13,82 triệu người (chưa bao gồm khoảng 1,3 triệu người đang bảo lưu thời gian đóng BHXH), đạt 25,8% so với lực lượng lao động; số người tham gia BH thất nghiệp là gần 11,8 triệu người, đạt 22% so với lực lượng lao động. Theo đó, đối tượng tham gia BHXH phát triển tăng mới được 3,25 triệu người so với năm 2012 (tăng 30,8%) và bình quân mỗi năm tăng khoảng 650.000 người (6,2% năm).

Bình quân hàng năm giải quyết cho trên 150 nghìn người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng, đưa tổng số người hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng tại thời điểm 31/12/2017 lên gần 3,2 triệu người, tăng 18,7% so với năm 2012; trên 8,5 triệu lượt người hưởng các khoản trợ cấp một lần, ốm đau, thai sản, dưỡng sức phục hồi sức khỏe; tổ chức chi trả chế độ BH thất nghiệp cho trên 700 nghìn lượt người.

Tồn tại 07 vấn đề đỏi hỏi cấp thiết phải cải cách

Với vai trò đại diện cơ quan quan giám sát tổ chức, thực hiện chính sách BHXH, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi cho biết, thời gian qua, qua giám sát đã cho thấy chính sách BHXH và việc tổ chức, thực hiện chính sách này còn tồn tại 07 vấn đề đỏi hỏi cấp thiết phải cải cách để đáp ứng được yêu cầu của quá trình xây dựng hệ thống chính sách ASXH trong thời kỳ mới.

Thứ nhất, dự báo của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cảnh báo, trước bất cập trong việc đóng ít – hưởng nhiều mà chính sách BHXH đang tồn tại, khả năng đến năm 2021, nếu Việt Nam không cải cách chính sách BHXH, quỹ BHXH sẽ có nguy cơ mất cân đối trong dài hạn.

Thứ hai, mục tiêu Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị đặt ra, đến năm 2020 phải có 50% lực lượng lao động tham gia BHXH. Tuy nhiên, đến nay, tỷ lệ tham gia BHXH mới đạt khoảng 29%. Như vậy, để đạt được mục tiêu của Nghị quyết số 21 đề ra là rất khó khăn, đòi hỏi phải cải cách chính sách nhằm đưa ra các giải pháp hiệu quả giúp đẩy nhanh diện bao phủ BHXH.

Thứ ba, phải thiết lập lại công thức tính lương hưu. Bởi, mức hưởng lương hưu tối đa của chúng ta hiện là 75% – quá cao so với mức hưởng lương hưu tối đa của các nước trên thế giới. Hiện đa phần các nước trên thế giới đều áp dụng tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa ở mức 60%.

Thứ tư, tình hình nợ đọng BHXH của các đơn vị, DN vẫn ở mức cao, ảnh hưởng đến quyền lợi an sinh cơ bản của NLĐ.

Thứ năm, tình trạng NLĐ nhận BHXH một lần ngày một tăng cao. Năm 2017, đã có khoảng 660 ngàn người hưởng BHXH một lần. Trong khi, số lao động tham gia vào hệ thống BHXH trung bình mỗi năm khoảng gần 1triệu người.

Thứ sáu, hiện các quỹ BHXH ngắn hạn (quỹ BH thất nghiệp, quỹ BH tai nạn lao động – bệnh  nghề nghiệp) có xu hướng kết dư cao, cần có các giải pháp về mặt chính sách nhằm tăng quyền lợi cho NLĐ cũng như tăng tính chia sẻ giữa các chính sách.

Thứ bẩy, Việt Nam đang chuẩn bị kết thúc thời kỳ dân số vàng, chuyển sang thời kỳ già hóa dân số, dẫn tới tình trạng cung lao động sẽ ít hơn cầu sử dụng.

Đây là những yêu cầu khách quan, cần thiết phải cải cách nhằm bảo đảm ASXH. Xuất phát từ thực tế trên, Nghị quyết số 28 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng ra đời, được kỳ vọng với những cải cách toàn diện về chính sách BHXH, sẽ đáp ứng mong mỏi của người dân, NLĐ.

Cải cách theo hướng đa tầng

Làm rõ hơn về nội dung cải cách theo hướng đa tầng trong lần cải cách BHXH này, Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp nhận định, cho đến nay, chính sách BHXH nói riêng và hệ thống chính sách ASXH của nước ta nói chung vẫn mang tính đơn lẻ và thiếu tính kết nối, dẫn tới hệ quả là trên thực tế vẫn còn nhiều những khoảng trống chính sách mà ở đó các đối tượng người dân chưa nhận được sự bảo vệ, sự đảm bảo an toàn và an ninh thu nhập từ hệ thống an ASXH của Nhà nước.

Hiện nay, Việt Nam có trên 5 triệu người cao tuổi có độ tuổi trên 60 và dưới 80 (không thuộc hộ nghèo; không bị khuyết tật) không thuộc đối tượng được hưởng trợ cấp hàng tháng từ hỗ trợ của Nhà nước (chỉ áp dụng với người trên 80 tuổi), nên còn gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống. Đa số các quốc gia trên thế giới đều xác định trợ cấp tuổi già là tầng lương hưu xã hội trong hệ thống BHXH đa tầng. Chính vì thế, trong lần cải cách chính sách BHXH này, hệ thống BHXH đa tầng của nước ta đã được xác định cụ thể gồm:

Tầng thứ nhất, trợ cấp hưu trí xã hội: Ngân sách Nhà nước cung cấp một khoản trợ cấp cho người cao tuổi không có lương hưu, hoặc BHXH hằng tháng. Có chính sách huy động các nguồn lực xã hội đóng thêm để các đối tượng này có mức hưởng cao hơn; điều chỉnh giảm dần độ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội phù hợp với khả năng của ngân sách.

Tầng thứ hai, BHXH cơ bản, bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện: BHXH bắt buộc (với các chế độ hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thai sản, thất nghiệp) dựa trên đóng góp của NLĐ và người sử dụng lao động. BHXH tự nguyện (với các chế độ hưu trí, tử tuất hiện nay, từng bước mở rộng sang các chế độ khác) dựa trên đóng góp của NLĐ không có quan hệ lao động; có sự hỗ trợ phù hợp từ ngân sách Nhà nước cho nông dân, người nghèo, người có thu nhập thấp, lao động khu vực phi chính thức để mở rộng diện bao phủ BHXH; nâng cao ý thức, trách nhiệm của NLĐ đối với việc tự bảo đảm an sinh cho bản thân. Mở rộng diện bao phủ BHXH theo lộ trình điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu phù hợp từng thời kỳ.

Tầng thứ ba, BH hưu trí bổ sung là chế độ hưu trí tự nguyện theo nguyên tắc thị trường, tạo điều kiện cho người sử dụng lao động và NLĐ có thêm sự lựa chọn tham gia đóng góp để được hưởng mức lương hưu cao hơn.

“Như vậy, khi thực hiện hệ thống BHXH đa tầng sẽ giúp người dân tiếp cận chính sách BHXH một cách toàn diện, đầy đủ các chế độ và tiến tới mọi người cao tuổi đều có lương hưu hoặc từ ngân sách Nhà nước, hoặc từ quỹ BHXH. Đảm bảo, không có người cao tuổi nào bị bỏ rơi lại phía sau”, Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp nhấn mạnh.

Cùng chia sẻ quan điểm về nội dung cải cách hệ thống BHXH đa tầng, Phó Chủ nhiệm Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh, phần gốc cải cách mà chúng ta cần tập trung thực hiện trong lần cải cách lần này là tầng thứ hai – BHXH cơ bản: Một là, BHXH bắt buộc. Dự kiến đến năm 2021 sẽ bổ sung thêm 04 đối tượng (gồm chủ hộ kinh doanh, người quản lý DN, người quản lý HTX, đặc biệt là nhóm NLĐ làm việc trong khu vực phi chính thức…) tham gia. Hiện, chúng ta có 50 triệu lao động, trong đó có khoảng 14 triệu lao động đã tham gia BHXH bắt buộc, 8 triệu người có quan hệ lao động và 34 triệu lao động tại khu vực phi chính thức nông nghiệp nông thôn. Vậy bài toán cải cách đặt ra ở đây là phải làm sao đưa tất cả các đối tượng lao động vào hệ thống BHXH để đảm bảo ASXH lâu dài là hết sức quan trọng.

Hai là, với chính sách BHXH tự nguyện. Hiện, Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ người dân tham gia BHXH tự nguyện với các mức hỗ trợ tưng ứng từ 10%-30% với một số đối tượng cụ thể.  Nhưng, qua thực tế triển khai cho thấy, chính sách hỗ trợ này chưa đủ sức thu hút người dân tham gia, khiến việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện không đạt yêu cầu.

“Đứng trên quan điểm cá nhân, tôi cho rằng, cần tăng mức hỗ trợ tham gia của Nhà nước với chính sách BHXH tự nguyện có thể lên mức từ 50-70% trong thời hạn nhất định, nhằm tạo “cú hích” thúc đẩy người dân, NLĐ quan tâm tham gia BHXH tự nguyện. Sau khi hình thành và tạo dựng được “thói quen” tham gia BHXH tự nguyện của người dân, NLĐ, chúng ta sẽ thiết kế lộ trình hỗ trợ đóng giảm dần tương ứng với những mốc thời gian cụ thể,” Phó Chủ nhiệm Bùi Sỹ Lợi chia sẻ.

Mở rộng diện bao phủ – giải pháp quan trọng

Bên cạnh đó, để khắc phục được sự thiếu liên kết giữa các chính sách BHXH đang tồn tại, nhằm đáp ứng yêu cầu về tăng cường sự liên kết, hỗ trợ giữa các chính sách theo tinh thần cải cách được Nghị quyết số 28 đặt ra, Phó Tổng Giám đốc Trần Đình Liệu cho rằng, trước tiên, chúng ta cần phải nghiên cứu sửa đổi, hoàn thiện chính sách BH thất nghiệp, chú trọng không chỉ các giải pháp xử lý hậu quả thông qua việc chi trả trợ cấp thất nghiệp, đào tạo đáp ứng yêu cầu của công việc mới, giới thiệu việc làm mà còn phải chú ý thoả đáng đến các giải pháp phòng ngừa, giảm thiểu tình trạng thất nghiệp thông qua việc hỗ trợ DN duy trì sản xuất kinh doanh, bảo đảm việc làm bền vững cho NLĐ.

Đồng thời, với chính sách BHXH tự nguyện cần nghiên cứu thiết kế các gói ngắn hạn, linh hoạt để người dân có nhiều sự lựa chọn tham gia và thụ hưởng; mở rộng các chế độ; tạo điều kiện chuyển đổi thuận lợi giữa chính sách BHXH tự nguyện và BHXH bắt buộc khi NLĐ có nhu cầu; hướng tới chính sách BHXH bắt buộc đối với toàn bộ NLĐ có việc làm, có thu nhập và tiền lương khi có đủ điều kiện cần thiết.

Mở rộng diện bao phủ luôn là một giải pháp đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền vững của chính sách BHXH trong dài hạn. Theo đó, để đạt mục tiêu mở rộng diện bao phủ tại Nghị quyết số 28, Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp cũng nhận định, khác với trước đây, mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH theo Nghị quyết số 28 được tiếp cận ở cả đầu vào (đối tượng tham gia BHXH so với lực lượng lao động trong độ tuổi) và đầu ra (số người được hưởng lương hưu, BHXH hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội so với số người sau độ tuổi nghỉ hưu). Chính vì vậy, chúng ta cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp để tăng số người tham gia BHXH và số người được hưởng lương hưu hàng tháng.

Về mặt chính sách, cần rà soát, mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với các nhóm có nhu cầu và có khả năng (như chủ hộ kinh doanh, người quản lý DN, người quản lý – điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương, NLĐ làm việc theo chế độ linh hoạt); nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng tăng tính hấp dẫn, linh hoạt của chế độ BHXH tự nguyện, tăng mức hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước; sửa đổi chính sách để NLĐ ưu tiên lựa chọn phương án bảo lưu thời gian tham gia thay vì nhận BHXH một lần.

Về công tác tổ chức, thực hiện cần nâng cao hiệu quả công tác thông tin, truyền thông chính sách, pháp luật BHXH đến mọi người dân, DN; đẩy mạnh ứng dụng CNTT, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ, tạo thuận lợi cho người dân, DN tham gia và thụ hưởng chính sách BHXH; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để hạn chế tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH./.

Theo baohiemxahoi.gov.vn