Dự thảo Tờ trình xây dựng Luật Quản lý Thuế (sửa đổi) của Bộ Tài chính đề xuất phương án cơ quan thuế sẽ thực hiện thu cả thuế và tiền đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc của chủ sử dụng lao động. Nhiều ý kiến cho rằng, đề xuất này không khả thi, bởi 2 chính sách hoàn toàn khác nhau…
Hợp nhất hai khoản thu
Theo Bộ Tài chính, đề xuất trên nhằm cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế và đóng BHXH; cắt giảm và đơn giản hóa thủ tục hành chính như đơn vị sử dụng lao động chỉ khai và nộp thuế – BHXH tại một cơ quan; giảm thời gian kê khai thuế – BHXH (thực hiện trên cùng một tờ khai); cải thiện môi trường kinh doanh, giảm thanh kiểm tra việc nộp thuế và BHXH, minh bạch hoá thủ tục hành chính và phát triển đối tượng tham gia BHXH.
Cùng với đó, Bộ Tài chính đưa ra 2 giải pháp. Giải pháp 1 như hiện hành, đó là cơ quan thuế và BHXH phối hợp thu BHXH theo quy chế phối hợp giữa Tổng cục Thuế và BHXH Việt Nam. Giải pháp 2, cơ quan thuế thực hiện thu các khoản BHXH mang tính chất bắt buộc đối với đơn vị sử dụng lao động, song phải nắm vững nghiệp vụ thu BHXH, tổ chức sắp xếp lại bộ máy 2 cơ quan, số lượng lao động điều chuyển sau khi chuyển đổi mô hình.
Nếu chuyển thu BHXH sang cơ quan thuế, sẽ dễ phát sinh những hệ luỵ, thậm chí có thể sau 5 năm đã phải sửa đổi lại.
Phân tích đề xuất trên, PGS-TS. Đinh Trọng Thịnh (Khoa Tài chính quốc tế, Học viện Tài chính) cho rằng, về nguyên tắc và mục đích, 2 khoản thu này tương đối khác nhau.
Thuế liên quan tới khoản thu nhập của cá nhân và doanh nghiệp phải đóng cho ngân sách nhà nước theo chính sách thuế. Còn thu BHXH nhằm đảm bảo cho người lao động đã có thời gian cống hiến trong doanh nghiệp có được một khoản dự phòng và được trả theo tỷ lệ % sau khi đã hoàn thành thời gian lao động ở độ tuổi quy định.
“Đây là khoản người lao động bỏ ra trước để có một khoản quỹ, giúp họ có lương hưu, đảm bảo duy trì mức sống ở tuổi già. Một bên thu vào ngân sách nhà nước, còn một bên là thu gom lại, nên 2 khoản thu không đồng nhất, nếu gộp cũng có cái dở”, ông Thịnh phân tích.
Không thể hợp nhất theo kiểu “cơ học”
Ngoài thu BHXH bắt buộc, cơ quan BHXH còn phải thu bảo hiểm y tế, BHXH tự nguyện, bảo hiểm thất nghiệp, thu khu vực sự nghiệp công lập; cấp sổ BHXH, thẻ bảo hiểm y tế, giải quyết chế độ hưu trí, ốm đau, thai sản…
Trong khi đó, theo đề xuất của Bộ Tài chính, cơ quan thuế chỉ quản lý thu BHXH bắt buộc tại doanh nghiệp. Nếu hợp nhất bộ phận thu BHXH về thuế, cơ quan BHXH vẫn phải duy trì bộ máy để thu các khoản BHXH khác.
Như vậy, cả ngành thuế và ngành BHXH cùng có “bộ phận thu BHXH”, không những không tiết kiệm chi phí, mà còn gây lãng phí hơn, bộ máy cồng kềnh hơn. Khi đó, người lao động, người dân muốn xác nhận BHXH sẽ phải đến 2 cơ quan, gây lãng phí tiền bạc, công sức của họ.
Cho ý kiến về vấn đề này, ông Doãn Mậu Diệp, Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội cho biết, đa số các quốc gia hiện nay vẫn thực hiện thu BHXH và thuế theo 2 cơ quan riêng biệt.
Lý do là, chỉ cơ quan BHXH mới theo dõi được lịch sử tham gia BHXH của người lao động để giải quyết các chế độ. “Nếu chuyển thu BHXH sang cơ quan thuế, sẽ dễ phát sinh những hệ luỵ, thậm chí có thể sau 5 năm đã phải sửa đổi lại”, ông Diệp khẳng định.
Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động và xã hội cho rằng, thuế thu cho ngân sách, còn BHXH thu cho người lao động tích cóp về sau. Nếu hợp nhất, thì cũng chỉ thu xong rồi chuyển tiền cho BHXH quản lý, như vậy đâu cần hợp nhất, chỉ cần thêm chức năng thuế thu hộ BHXH.
“Ở một số nước, cơ quan thuế chỉ đứng ra thu hộ BHXH, không phải hợp nhất khâu thu của 2 cơ quan với nhau, vì chức năng, nhiệm vụ mỗi cơ quan khác nhau. Chưa kể, khi hợp nhất cũng chỉ phần BHXH bắt buộc, còn BHXH tự nguyện, bảo hiểm y tế vẫn phải có bộ phận của BHXH thực hiện, như vậy lại phình thêm bộ máy”, bà Hương nhấn mạnh.
Ông Mai Đức Chính, Phó chủ tịch Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam cũng khẳng định, lâu nay, doanh nghiệp luôn có 2 sổ lương: một sổ lương doanh nghiệp kê khai đóng BHXH với tiền rất thấp, chủ yếu tương đương mức lương tối thiểu vùng; một sổ lương khác doanh nghiệp thực trả cho người lao động cao hơn rất nhiều, với nhiều loại phụ cấp, hỗ trợ khác nhau.
“Do đó, chúng ta phải tiến tới liên thông, kết nối thông tin thu thuế và BHXH, để thu BHXH theo tiền lương doanh nghiệp kê khai thuế. Khi đó, doanh nghiệp quyết toán chi phí lao động bao nhiêu sẽ phải đóng BHXH bấy nhiêu, sẽ không còn chuyện 2 sổ lương nữa”, ông Chính nói.
Từ thực tế thực hiện chính sách BHXH, Thứ trưởng, Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thị Minh chỉ rõ, đối tượng của cơ quan thuế và BHXH khác nhau. Cơ quan thuế theo dõi đầu mối doanh nghiệp. Còn cơ quan BHXH theo dõi đến từng cá nhân người lao động, suốt cả cuộc đời cho đến khi chi trả lương hưu và đến lúc chết thì chi trả tiền tuất.
Cũng theo bà Minh, thu thuế chỉ có một quy trình, trong khi thu BHXH có 8 – 9 quy trình như tư vấn, hướng dẫn, lập danh sách, xét duyệt, thẩm định và chi trả chế độ. Như vậy, không thể chuyển toàn bộ nhiệm vụ này sang cơ quan thuế được.
“Cải cách là rất tốt, nhưng phải thận trọng, tránh để đưa vào luật rồi khó thực hiện, lại phải sửa…”, bà Minh nói.
