Xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng, tăng tuổi nghỉ hưu,… là nội dung đáng chú ý sẽ được trình Hội nghị Trung ương.
Đề án cải cách chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ được trình Hội nghị Trung ương 7, khóa XII trong tuần tới.
Ông Phạm Trường Giang, Vụ trưởng Bảo hiểm xã hội (Bộ Lao động, thương binh và xã hội) cho biết, Đề án nêu lên 8 yếu tố đột phá nhằm phúc đáp quyền được bảo đảm an sinh xã hội của người dân.
Hàng triệu người cao tuổi sẽ có lương hưu
Đầu tiên, Đề án mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội, xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng và hướng tới mục tiêu bảo hiểm xã hội toàn dân.
Theo ông Giang, trong xã hội, thu nhập của người dân rất đa dạng, có người thu nhập thấp, trung bình, nhưng có người thu nhập rất cao. Trước đây, Việt Nam chỉ duy trì bảo hiểm xã hội cơ bản, tức là người lao động có tiền lương, đóng BHXH trên nền tiền lương đó với mức trần nhất định.
Đây là hình thức bảo hiểm xã hội đơn tầng để đáp ứng cho tất cả. Điều này chưa phù hợp, chưa đáp ứng được nhu cầu đa dạng của người lao động trong xã hội. Vì vậy, cải cách lần này, Ban soạn thảo Đề án thiết kế hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dân
Cụ thể, tầng thứ nhất là lương hưu xã hội. Những người cao tuổi đến độ tuổi nhất định, không có cơ hội để đóng góp, không có BHXH hoặc trợ cấp hàng tháng thì ngân sách nhà nước sẽ cung cấp cho họ một khoản lương hưu, gọi là lương hưu xã hội.
Tầng thứ 2 là bảo hiểm xã hội cơ bản. Người lao động đi làm có thu nhập thì đóng bảo hiểm xã hội, người lao động sẽ được hưởng lương hưu trên tiền lương lúc đang làm việc.
Những người có lương cao hơn thì tham gia tầng thứ 3 là tầng hưu trí bổ sung. Lúc đó hoàn toàn dựa vào việc thoả thuận, thương lượng giữa người lao động và người sử dụng lao động để có lương hưu cao hơn.
Như vậy, bảo hiểm xã hội đa tầng sẽ đáp ứng được nhu cầu đa dạng của người dân khi đang làm việc và ngay cả khi về hưu thay vì đơn tầng như lâu nay.
“Thông qua bảo hiểm xã hội đa tầng, chúng ta hướng tới bảo hiểm xã hội toàn dân”, ông Giang nói và cho biết, hiện Việt Nam đang có khoảng 5-6 triệu người từ 60 đến dưới 80 tuổi không có thu nhập hàng tháng để đảm bảo tuổi già. Thông qua bảo hiểm xã hội toàn dân thì trong tương lai, hướng tới tất cả những người cao tuổi đều có lương hưu.
Điều chỉnh tuổi nghỉ hưu
Nội dung đáng chú ý tiếp theo của Đề án là điều chỉnh tuổi nghỉ hưu. Tại phiên họp của Ủy ban về các vấn đề xã hội ngày 23/4, lãnh đạo Bộ Lao động, thương binh và xã hội cho hay, một trong các phương án Ban soạn thảo đề xuất là tăng tuổi hưu lên 62 với nam và 60 với nữ.
Theo ông Phạm Trường Giang, trong bối cảnh già hóa dân số, điều chỉnh tuổi nghỉ hưu là một xu thế tất yếu của tất cả các nước, không riêng Việt Nam.
Hiện nay, nhiều quốc gia có kỳ vọng sống (tuổi thọ sau tuổi 60 đối với nam, sau 55 tuổi đối với nữ) thấp hơn Việt Nam nhưng đều đã có kế hoạch điều chỉnh tuổi nghỉ hưu như: Indonexia đạt tuổi nghỉ hưu 65 vào năm 2043; Hàn Quốc đạt tuổi nghỉ hưu 65 vào năm 2034; Nhật Bản đạt tuổi nghỉ hưu 65 vào năm 2030…
Phương án xin ý kiến Trung ương về tuổi nghỉ hưu điều chỉnh theo lộ trình phù hợp để vừa đạt mục tiêu tăng tuổi nghỉ chung, vừa thu hẹp dần khoảng cách về giới trong tuổi nghỉ hưu. Những ngành nghề đặc biệt có thể nghỉ hưu sớm hoặc muộn hơn so với tuổi nghỉ hưu chung 5 tuổi.
“Kinh nghiệm các nước đã từng thực hiện điều chỉnh tuổi nghỉ hưu cho thấy, việc điều chỉnh tuổi nghỉ hưu cần có tầm nhìn dài hạn nhưng phải được thực hiện sớm và tiến hành khẩn trương theo lộ trình, không tạo sốc cho thị trường lao động”, ông Giang nói.
Thu hẹp khoảng cách về mức lương hưu
Đề án kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng – hưởng, chia sẻ và thu hẹp khoảng cách về mức lương hưu trong tầng BHXH do Nhà nước tổ chức để khắc phục những bất hợp lý trong thời gian vừa qua.
Việc điều chỉnh các tham số tính toán chế độ BHXH cũng được chú ý. Ban soạn thảo Đề án cho hay, Luật BHXH của Trung Quốc quy định tiền lương hưu được tính từ Quỹ hưu trí chung và tài khoản cá nhân;
Luật Hưu trí quốc gia của Hàn Quốc quy định lương hưu được tính từ hai tham số: tiền lương bình quân đóng BHXH của người lao động và tiền lương bình quân đóng BHXH của tất cả những người tham gia BHXH trong ba năm gần nhất.
Cách thức tính toán như trên đảm bảo nguyên tắc chia sẻ giữa những người tham gia BHXH, giữa thế hệ tham gia BHXH trước đây nay về hưu và thế hệ hiện nay đang tham gia BHXH. Nhờ vậy, chênh lệch về mức lương hưu trong số những người nghỉ hưu được thu hẹp lại.
Ông Phạm Trường Giang cho biết, thời gian qua, bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có nguyên tắc đóng – hưởng và chia sẻ, nhưng chia sẻ mới thực hiện rõ nét với bảo hiểm xã hội ngắn hạn.
Ví dụ như nam giới vẫn đóng tỷ lệ như nữ giới để chia sẻ với nữ khi thai sản, hay giữa những người may mắn không xảy ra tai nạn lao động với những người không may bị tai nạn. Nhưng riêng chính sách lương hưu lại quá chú trọng nguyên tắc đóng – hưởng. Tức là đóng cao – hưởng cao tuyệt đối, chia sẻ chưa thể hiện rõ nét trong thiết kế chính sách về hưu trí.
Lần này, trong Đề án thiết kế theo hướng kết hợp hài hoà giữa nguyên tắc đóng – hưởng và nguyên tắc chia sẻ trong chính sách hưu trí để thu hẹp khoảng cách lương hưu.
“Vì thời gian qua chú trọng nguyên tắc đóng – hưởng nên 64% những người hưởng lương hưu có mức lương hưu thấp hơn mức bình quân (khoảng 4,5 triệu/tháng). Khoảng cách giữa những người hưởng mức lương hưu cao và thấp ngày càng lớn”, ông nói.
Vì vậy, thời gian tới, công thức tính sẽ chú trọng sự chia sẻ, lúc đó sẽ diễn ra sự chia sẻ ở 3 khía cạnh. Đầu tiên là chia sẻ giữa nam và nữ (hiện nam cao hơn nữ), chia sẻ giữa người tham gia dài và người tham gia thời gian ngắn, giữa người có mức đóng cao do được đào tạo tốt hơn thì chia sẻ với người có mức lương hưu thấp.
Đây không phải chia sẻ một cách sòng phẳng mà chia sẻ mang tính tương đối. Người lao động đóng cao vẫn hưởng được hưởng mức cao một cách tương đối, chứ không phải đóng cao hưởng cao tuyệt đối như hiện nay.
Như vậy, lúc đó sẽ thu hẹp được khoảng cách về lương hưu, không còn tình trạng có người hưởng lương hưu ở mức rất cao và có người hưởng mức rất thấp.
Rút ngắn điều kiện thời gian tham gia BHXH
Ngoài 3 đề xuất nêu trên, Đề án còn có 5 nội dung khác được cho sẽ tạo đột phá. Cụ thể là, tăng cường sự liên kết và hỗ trợ giữa các chính sách BHXH; kế thừa và phát triển nguyên tắc điều chỉnh lương hưu độc lập tương đối với tiền lương của người đang làm việc;
Điều chỉnh theo hướng tăng quyền lợi nếu bảo lưu thời gian tham gia để giảm số lượng hưởng BHXH một lần; thiết kế lại các tham số BHXH để đảm bảo đạt mục tiêu bền vững tài chính của các Quỹ BHXH thành phần; rút ngắn điều kiện thời gian tham gia BHXH để được hưởng lương hưu.
Việc rút ngắn điều kiện thời gian tham gia BHXH (hiện tối thiểu là 20 năm) để được hưởng lương hưu nhằm tạo cơ hội cho người có thời gian ngắn bảo lưu, người ở độ tuổi trung niên (45 – 50 tuổi) mới tham gia BHXH có thể hưởng chế độ hưu trí, không phụ thuộc và ngân sách nhà nước.
Với lộ trình dự kiến bắt đầu cải cách BHXH vào năm 2021, Ban soạn thảo Đề án cho rằng không thể chậm trễ hơn để bắt tay vào thực hiện các đề xuất trên, vì quỹ thời gian cần thiết để kịp thời thể chế hóa và chuẩn bị các điều kiện thiết yếu không còn nhiều.
